Mehmet Şimşek
Trump’ın bu adımı, Çin, Kanada, Güney Kore ve Avrupa ülkelerinden sert tepkilere yol açtı. Avrupa Birliği, misilleme hazırlığında olduğunu duyurdu. Birçok uzman, bu gelişmenin küresel bir ticaret savaşını tetikleyebileceğini belirtti. Alman Bild Gazetesi ise, ABD’nin geçmişte benzer bir adım attığını ve bunun felaketle sonuçlandığını hatırlattı.
Bild Gazetesi’nin vurguladığına göre, ABD karşılıklı gümrük tarifelerini ilk kez uygulamıyor. 1930 yılında, 1929’daki büyük ekonomik buhranın etkilerini hafifletmek amacıyla ABD, Smooth-Hawley yasasını devreye sokarak gümrük tarifelerinde büyük artışa gitmişti. Ancak bu adım, beklenen faydayı sağlamadı ve felakete yol açtı.
1929 yılında başlayan Büyük Buhran, dünya çapında ekonomik daralmalara neden oldu ve ABD de bu krizin etkilerinden ciddi şekilde etkilendi. Tarım sektöründeki üretim maliyetlerinin artması ve yeni teknolojik gelişmeler, ABD’li tüketicilerin daha ucuz ithal ürünlere yönelmesine sebep oldu.
Willis Hawley ve Reed Smooth adında iki Cumhuriyetçi senatör, krizden etkilenen çiftçileri korumak, ürettikleri mallarını satabilmelerini sağlamak ve sanayide istihdamı artırmak için ithal edilen mallara tarifeler getiren Smooth-Hawley yasasını hazırladı. İthal mallara karşılıklı gümrük vergilerini öngören bu yasa 1930’da ABD Başkanı Herbert Hoover tarafından kabul edildi. Oldukça tepki gören bu yasaya karşılık diğer ülkeler de misilleme yaptı ve ABD ürünlerine tarifeler yürürlüğe koydu.
Yasa ilk başta kısa vadede işe yarıyormuş gibi göründü. Fabrikalardaki işçi maaşları, inşaat sayısı ve sanayi üretiminde keskin artış yaşandı. Ancak Kanada, Fransa, Birleşik Krallık gibi ülkelerin misillemelerinin etkisi yavaş yavaş hissedilmeye başlandı. ABD ithalatı 1929’da 4,4 milyar dolardan, 1933’de 1,5 milyar dolara yüzde 66 oranında düştü. İhracat ise 5,4 milyar dolardan 2,1 milyar dolara yüzde 61 oranında geriledi.
Gayri safi yurt içi hasıla ise 1929’daki 103,1 milyar dolar seviyesinden 1931’de 75,8 milyar dolara düştü ve 1933’te 55,6 milyar dolar ile dip yaptı. Yasa ile ABD ile Avrupa arasındaki ithalat ve ihracat darbe alırken genel olarak dünya ticareti yüzde 66 azaldı.
Bu yasanın bir diğer amacı ise işsizliği azaltmaktı. Ancak beklenildiği gibi olmadı. Smoot-Hawley Yasası çıkarıldığında ABD’de işsizlik oranı 1930’da yüzde 8’di ancak yeni yasa işsizliği düşürmeyi başaramadı. Oran 1931’de yüzde 16’ya, 1933’te ise yüzde 25’e yükseldi. ABD ancak neredeyse 10 yıl sonra, 2. Dünya Savaşı’nın ortalarında işsizlik seviyesini 1930’lardaki seviyenin altına indirmeyi başardı.
İktidardaki Cumhuriyetçi Parti’nin rakibi Demokrat Parti, 1932’de tarife oranlarını düşürme vaadi ile bir seçim kampanyası başlattı. Seçimi kazanarak başkan olan Franklin Rooswelt, 1934 yılında Karşılıklı Ticaret Anlaşmaları Yasası’nı onayladı. Bu yasa müzakere edilerek karşılıklı gümrük tarifelerinin indirilmesine izin veriyordu.
İkinci Dünya Savaşı sonrasındaki gelişmeler Dünya Ticaret Örgütü’nün (ITO) kurulmasına ön ayak oldu. Savaş sonrası ABD, Smooth-Hawley yasası ile yürürlüğe giren tarifeleri zaman içinde düşürdü. 1947’de Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması’nı (GATT) imzalayan ABD, zaman içinde diğer ülkelerle karşılıklı ticaret anlaşmalarını yürürlüğe koyarak gümrük vergilerini zaman içinde azalttı.
